سخن هست گنجی که من یافتم

هرچند ادبیات و فرهنگ تاجیکی همواره با تحولات و دگرگونی های بزرگ اجتماعی بوده، هرگز در هیچ مقطع تاریخی قدرت و توانایی اش را ازدست نداده است. سدۀ نوزدهم یکی از دوره های بسیار بااهمیت در تاریخ ادب و فرهنگ تاجیک است. شرایط خاص تاریخی حاکم بر این دوره سبب شده بود که تاجیکستان در شرایط سیاسی و اجتماعی دشواری به سر برد. در نیمۀ اول عصر نوزدهم ادبیات تاجیک در روند ادبی «دوزبانی» (ازبکی و تاجیکی) قرار داشت. در رهایی از این حالت و برای گسترش ادبیات فارسی زبان جریان روشن گرایی و معارف پروری نقش مهمی ایفا کرد. از نمایندگان مهم این جریان که نقشی انکارناپذیر در روشنگری و بیداری مردم تاجیک داشت، احمد دانش است. یکی از پیروان احمد دانش در اواخر سدۀ نوزدهم که در عمر نه چندان طولانی خود، میراث گرانبهایی به یادگار گذاشت، شمس الدین شاهین است که در این مقاله شرح مختصری از زندگی و آثار او آمده است. شاهین در مکتب بزرگ ادبیات کلاسیک فارسی و تاجیکی به کمال رسیده و مهارت بلند شاعری حاصل کرده است. از این شاعر جوان مرگ غزلیات و قصیده، مسدسات و مخمسات، ترجیع بند و ترکیب بند، قطعه، رباعی، و آثاری چون داستان لیلی و مجنون، مثنوی ناتمام تحفۀ دوستان و اثر منثور بدایع الصنایع باقی مانده است که هرکدام از مهارت و قابلیت او شهادت می دهند. جسارت شاهین در تنقید و نکوهش ترتیبات اجتماعی و نظام مملکت داری به شدت متأثر از احمد دانش است. بررسی آثار شاهین نشان از مقام ویژۀ او در ادبیات تاجیک نیمۀ دوم سدۀ نوزدهم به مثابۀ شاعر و نویسندۀ پیش قدم دارد.